«Ἔρως, ὃς κάλλιστος ἐν ἀθανάτοισι θεοῖσι, λυσιμελής, πάντων τε θεῶν πάντων τ᾽ ἀνθρώπων δάμναται ἐν στήθεσσι νόον καὶ ἐπίφρονα βουλήν»
«ο Έρωτας που ο πιο ωραίος είναι ανάμεσα στους αθάνατους θεούς,
αυτός που παραλύει τα μέλη και όλων των θεών κι ανθρώπων την καρδιά δαμάζει μες στα στήθη και τη συνετή τους θέληση»
Θεογονία, 120-122
Τι σημαίνει πραγματικά η λέξη «Κάλλος»; Πόσο σημαντικό ήταν για τη φιλοσοφική σκέψη των αρχαίων Ελλήνων; Πώς διαφοροποιείται το «Κάλλος» από την έννοια της εξωτερικής ομορφιάς;
Οι πολλαπλές πτυχές της έννοιας του «Κάλλους» στην καθημερινή ζωή και τη φιλοσοφική σκέψη της αρχαίας Ελλάδας παρουσιάζονται στη μεγάλη, εμβληματική, αρχαιολογική έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης με τίτλο «ΚΑΛΛΟΣ. Η Υπέρτατη Ομορφιά» που θα διαρκέσει έως τις 16 Ιανουαρίου 2022. Η έκθεση πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, με τη γενναιόδωρη υποστήριξη της L’Oréal.
Η έκθεση αναδεικνύει τις πολλαπλές πτυχές της έννοιας του «Κάλλους» στην καθημερινή ζωή και τη φιλοσοφική σκέψη των αρχαίων Ελλήνων. Οι επισκέπτες ανακαλύπτουν το ιδεώδες του «Κάλλους» μέσα από τις ενότητες: Αρχαϊκό και κλασικό κάλλος, Θεϊκό κάλλος, Κάλλος θνητών, «Καλοί» και «Καλές» στην αρχαιότητα, Αθλητικό κάλλος, Ηρωικό κάλλος, Αρπαγές κάλλους και συνευρέσεις, Καλλιστεία θεοτήτων, Δαιμονικό κάλλος, Ωραίοι άωροι και Καλλωπισμός.
Τριακόσιες εμβληματικές αρχαιότητες παρουσιάζονται στη συντριπτική πλειονότητά τους για πρώτη φορά εκτός των μουσείων προέλευσής τους και συναντώνται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, για να αποδώσουν ολοκληρωμένα το ιδεώδες του Κάλλους. Τα εκθέματα που επιλέχθηκαν χρονολογούνται κυρίως από τον 7ο έως και τον 1ο αι. π.Χ., δηλαδή από την Αρχαϊκή έως και την Ελληνιστική περίοδο και συμπληρώνονται από ελάχιστα έργα των ρωμαϊκών χρόνων, σε περιπτώσεις όπου πρωτότυπα έργα των προηγούμενων περιόδων έχουν σωθεί μόνο σε αντίγραφα.
Για τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, η λέξη «Κάλλος» δεν σημαίνει μόνο εξωτερική ομορφιά. Συνδυάζει την ομορφιά του σώματος με αυτήν της ψυχής. Η έννοια της ομορφιάς “συμπληρώνεται” και με στοιχεία από τη φιλοσοφική σκέψη των αρχαίων Ελλήνων, στοιχεία αρετής όπως η σοφία, ο ηρωισμός, η αυταπάρνηση, η ευγενής άμιλλα και η καλοσύνη. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν αυτοί που θεώρησαν ότι όλες αυτές οι αρετές ήταν αναπόσπαστο στοιχείο της ομορφιάς. Έτσι γεννήθηκε το “Κάλλος”, ένα ιδεώδες που αναπτύχθηκε στην αρχαία ελληνική σκέψη, εκφράστηκε μέσα από τα ποιήματα των επικών (8ος αι. π.Χ.) και λυρικών (7ος-6ος αι. π.Χ.) ποιητών και αποκρυσταλλώθηκε σταδιακά στα κείμενα των φιλοσόφων του 5ου-4ου αι. π.Χ.
Στην παρούσα έκθεση το κάλλος αποτυπώνεται μέσα από έναν τεράστιο πλούτο και ποικιλία αρχαιοτήτων όπως αγάλματα, αγγεία, όστρακα κάτοπτρα, κοσμήματα, αρωματοδόχα ληκύθια, χρηστικά είδη καλλωπισμού (κρέμες, χρώματα κτλ), πήλινα, λίθινα, μετάλλινα έργα και τερακότες διαφόρων περιόδων, κυρίως αρχαϊκά, κλασικά και ελληνιστικά, ειδώλια, εργαλεία κόμμωσης, όπως σιδερένια ψαλίδια, χτενάκια κ.ά.
Η επιλογή της γεωγραφικής προέλευσης των αντικειμένων έγινε με βάση συγκεκριμένα κριτήρια: τα εκθέματα προέρχονται από ολόκληρη τη μητροπολιτική και νησιωτική Ελλάδα για να γίνει έτσι κατανοητή η συμμετοχή των περισσότερων πόλεων της ελληνικής αρχαιότητας και η διάχυση της έννοιας του Κάλλους σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερα κοινωνικά στρώματα. Η έκθεση φιλοξενεί επίσης αντίστοιχο αριθμό αρχαιοτήτων από τη Μεγάλη Ελλάδα για να μπορέσει ο επισκέπτης να κατανοήσει το φαινόμενο της διασποράς της έννοιας του Κάλλους και στις αποικίες της Δύσης.
Η έκθεση περιλαμβάνει αντικείμενα από το Μουσείο του Βατικανού, τα Αρχαιολογικά Μουσεία της Φλωρεντίας, της Νάπολης, της Ρώμης, της Μπολόνια, της Βενετίας, των Συρακουσών, της Κατάνια και το Εθνικό Αρχαιολογικό Πάρκο της Όστια. Από την αρχική επιλογή εξακοσίων εκθεμάτων προκρίθηκαν τελικά τριακόσια, καθώς η μουσειολογική μελέτη απαιτούσε την επιλογή εκείνων που ενίσχυαν καλύτερα τις ενότητες, ώστε να γίνουν αυτές κατανοητές στο κοινό.
«ο όμορφος είν’ όμορφος όσο μπροστά σου στέκει
μα ο καλός είν’ όμορφος κι αργότερα και πάντα»
Σαπφώ, Επίγραμμα 101
